03-23-2019, 12:04 PM
Parite Nedir? Çeşitleri Nelerdir?
Günümüz finans piyasalarında dövizlerin ayrı bir yeri vardır ve kısa vadeli yatırımların olmazsa olmazıdır. Adı pek bilinmese de dövizlerle yapılan işlemler parite denen çiftler halinde yapılmaktadır. Şimdi bu kavramın ne olduğunu inceleyelim:
Döviz bürosu, banka veya forex gibi piyasalarda para birimleri ile yapılan işlemler, hep çiftler halinde gerçekleşmektedir. Yani dolar alıyorsanız bunu cebinizdeki Türk lirasını vererek yaparsınız. Cebinizdeki Türk lirasına karşılık gelen ölçüde dolar alabilirsiniz. Aynı zamanda doların, Türk lirası karşısındaki değerine göre bu işlemi yapmış olursunuz. İşte buna parite denmektedir.
Bir para biriminin, başka bir para karşısındaki değerine parite denir. Döviz bürosuna gidip dolar almak istiyorum dediğiniz zaman, yapacağınız işlem USD/TRY üzerinden gerçekleşmektedir. Gösteriminde ise para birimlerinin uluslararası kodları kullanılır ve bu şekilde gördüğünüzde size pek bir şey ifade etmeyebilir. Ama bu yazıdan sonra aslında bildiğiniz bir konu olduğunu rahatça anlayacaksınız.
Şimdi döviz çifti olarak da anılan bu kavramın ne olduğunu daha derinlemesine öğrenelim:
Parite Nedir?
Kısa bir tanım yapacak olursak; bir ülkenin para biriminin, başka bir ülkenin parası karşısındaki değerinin parite denir. Finans piyasalarında dövizlerle çiftler halinde işlem yapılır ve bunlar USD/TRY, EUR/USD, USD/JPY gibi gösterimlere sahiptir. Bu 3’lü harfler, para birimlerinin uluslararası kısaltmasıdır. Yapılan işlem ise ilk yazılan para biriminin, ikinci yazılan para birimine karşı değeri üzerinden gerçekleşmektedir.
En yüksek işlem hacmine sahip döviz çifti olan EUR/USD üzerinden açıklamaya devam edecek olursak;
-EUR/USD çiftinin anlamı, Euro para biriminin Amerikan doları karşısındaki değeridir.
-EUR = 2, USD = 1 diyecek olursak; EUR/USD’nin değeri 2 dolar olacaktır. Ayrıca 1 Euro = 2 Amerikan doları anlamına da gelmektedir.
-İlk yazılan para birimi baz (ana) para birimini ifade eder. Yani Euro baz dövizdir. Ayrıca Euro’daki değişime göre alım – satım kararı verilir.
-İkinci yazılan para birimi ise karşıt para birimini ifade etmektedir. Yani USD karşıt dövizdir. EUR/USD’nin değeri, karşıt döviz cinsindendir. Bu nedenle örneğimize göre 2 dolar değerinde denir.
-Yapılan işlem sonucunda elde edilen kar veya zarar karşıt döviz cinsinden ifade edilmektedir. Yani EUR/USD ile yapılan bir yatırım işlemi sonucunda elde edilen sonuç USD para birimi cinsinden hesaplanmaktadır.
Forex piyasası döviz çeşitliliğinin en yüksek olduğu yerdir. Çünkü neredeyse dünyanın tüm para birimleri ile işlem yapılmaktadır. Buna bağlı olarak da forex yatırım aracı çeşitliliği anlamında oldukça zengindir. Bu dövizlerle yapılan işlemler ise forex piyasasının yarısından fazlasını oluşturmaktadır. Yatırımcılar, piyasanın hızlı yapısına ayak uydurarak, dövizlerde görülen değişimleri anlık olarak değerlendirebilmektedir.
Parite Çeşitleri Nelerdir?
Finans piyasalarında işlem gören 7 majör para birimi bulunmaktadır. Bu para birimlerinin majör olarak kabul edilmesinin nedeni, ait oldukları ülkelerin ekonomilerinin canlılığından kaynaklanmaktadır. Yani bu ülkelerin ekonomilerinin diğer ülke ekonomilerine göre çok daha sağlam ve dinamik olduğu bilinmektedir.
7 majör döviz dışındaki para birimlerine de minör denilmektedir. Bu açıklama üzerinden gidecek olursak; iki majör para biriminin oluşturduğu pariteye majör denilmektedir. Bir majör ve bir minör para biriminin oluşturduğu döviz çiftine ise minör adı verilmektedir.
Minör döviz çiftleri genellikle yerel yatırımcılar tarafından tercih edilmektedir. Örneğin; USD/TRY minördür ve genellikle Türk yatırımcılar tarafından tercih edilir. Bu para birimleri dışındakiler ise egzotik pariteleri oluşturmaktadır.
En Çok İşlem Gören Majör Pariteler
İki majör para biriminden oluşan döviz çiftlerine majör parite denilmektedir. Bu tip üzerinde iki para biriminin de kısmen etkisi bulunmasına rağmen bir para birimi daha etkili olmaktadır. Örneğin; EUR/USD bir majördür ve iki para birimi de değerine yön verdiği gibi USD daha etkili olmaktadır.
Tek tek majör pariteleri incelersek;
EUR/USD
Finans piyasalarında en yüksek işlem hacmine sahip enstrüman olduğu bilinmektedir ve forex piyasasında gerçekleştirilen döviz işlemlerinin %85’inin EUR/USD üzerinden yapıldığı bilinmektedir. Euro baz dövizi oluştururken, Amerikan doları karşıt dövizi oluşturmaktadır. Yapılan alım – satım işlemi sonucunda elde edilecek kar veya zarar durumu da Amerikan doları cinsinden ödenmektedir.
Değeri genel olarak Amerikan dolarının değerine göre değişkenlik göstermektedir. Doğal olarak; Amerikan ekonomisinde ve siyasetinde meydana gelen değişikliklerden direkt olarak etkilenmektedir. Euro’nun etkisinin hiç olmadığını söylemek ise yanlış olacaktır.
EUR/USD’nin bu kadar yüksek işlem hacmine sahip olmasının nedeni; ABD’de ve dünya genelinde yaşanan finansal kriz sonrasında Amerikan dolarının aşırı değer kaybı ve Euro’nun hızla değer kazanması sonucunda yatırımcıların bu değişkenlikten faydalanmak istemesidir. Kriz döneminde değerinde meydana gelen aşırı yükseliş yatırımcısının yüksek kazançlar elde etmesini sağlamıştır.
Günümüzde ise Amerikan dolarının geri kazandığı güç ve Euro’nun eski popülerliğini yitirmesi ile EUR/USD, yatırımcıların gözünde güvenilirliğini kaybetmiştir. Kriz dönemine göre daha az talep görmesine neden olmuştur. EUR/USD günümüzde daha çok kısa süreli alım-satım ve scalping yapan tecrübe sahibi yatırımcılar için en uygun yatırım aracı statüsündedir.
Son olarak EUR/USD’nin son 5 yıllık fiyat değişimine bakalım. 2013 – 2018 yılları arasında en yüksek seviyesini 5 Nisan 2014 tarihinde 1,3886 dolar ile görmüştür. En düşük seviyeyi ise 10 Aralık 2016 tarihinde 1,0419 dolar ile kaydetmiştir. En yüksek seviyeyi kaydettikten sonra yaklaşık 1 senede düşüş trendi göstermiştir. Öyle ki; 7 Mart 2016 tarihinde 1,0626 dolara kadar gerilemiştir. Ardından en düşük seviyeyi görene kadar 1,0885 – 1,1400 bandından dalgalanmıştır. En düşük seviyenin ardından da yükseliş trendine girmiştir.
USD/JPY
Amerikan doları/Japon yeninin oluşturduğu USD/JPY majördür ve yüksek işlem hacmine sahiptir. Amerikan doları baz dövizi, Japon yeni karşıt dövizi oluşturmaktadır. Alım – satım işlemi sonucunda elde edilen sonuç Japon yeni cinsinden ödenmektedir.
EUR/USD gibi karşıt döviz olan Japon yeni, seyir üzerinde daha etkilidir. Japonya ekonomisinin ihracata dayalı olması nedeniyle hükümet tarafından sıklıkla JPY değerine müdahale edilmektedir. Hatta 2013 yılında patlak veren kur savaşları tartışmasının ve G20 toplantılarının ana konusu da bu müdahaleler olmuştur.
USD/JPY aşırı dalgalanma gösteren bir döviz çiftidir. Amerikan dolarının yüksek işlem hacmine sahip bir para birimi olması, hassas bir enstrüman olmasının nedenidir. Bu nedenle ABD ekonomisinde meydana gelen gelişmeler, ABD’nin diğer ülkeler ve kıtalar ile ilişkileri, Amerika – Japonya ilişkileri, Amerika – Asya kıtası arasındaki ilişkiler, değerin yüksek dalgalanma göstermesine neden olacaktır.
Yatırımcıların iyi bir piyasa takibi yapması ve fiyat grafiklerini doğru analiz edip yorumlayabilmesi sayesinde kısa vadede yüksek kazanç elde edebilecekleri bir enstrüman olma özelliği taşımaktadır. Ama unutmamak gerekir ki; yüksek dalgalanma aynı zamanda yüksek oranda risk anlamına da gelmektedir.
USD/JPY’nin 2013 – 2018 yılları arasında kaydettiği en yüksek seviye, 1 Ağustos 2015 tarihinde 124,7340 yen olarak görülmüştür. En düşük seviye ise 8 Haziran 2013 tarihinde 95,4940 yen ile kaydedilmiştir. 2013 yılının Nisan ayından itibaren en yüksek seviyenin görüleceği tarihe kadar düzenli bir yükseliş kaydetmiştir. En yüksek seviye sonrasında 13 Ağustos 2016 tarihine kadar düşüş görülmüştür. Daha sonra da 105 – 110 bandında dalgalanmaya başlamıştır.
GBP/USD
İngiliz sterlini/Amerikan dolarından oluşan GBP/USD’nin değeri, İngiltere ekonomisi tarafından belirlenmektedir. İngiliz sterlini baz dövizi oluştururken, Amerikan doları karşıt dövizi oluşturmaktadır. Alım – satım işlemi sonucunda elde edilen kar veya zarar, Amerikan doları cinsinden verilmektedir.
Döviz çiftinin seyrinde, yıllardan beri süregelen Amerika – İngiltere rekabetinin bir örneği görülmektedir. Geçmiş yıllardan günümüze kadar olan değeri incelendiği zaman bu açıkça görülecektir. En yüksek değerine 1980’li yılların başında ulaşmıştır ve en düşük seviyesini de 1985 yılında görmüştür. Aynı zamanda Euro’nun kullanılacağı ve İngiliz sterlinin tedavülden kaldırılacağı spekülasyonu da büyük ölçüde değer ve güven kaybına neden olmuştur. Günümüzdeki değerini incelediğimizde ise 2000’li yıllardan bu yana % 50’den fazla değer kazandığı açıkça görülmektedir.
İngiliz ekonomisinde meydana gelen olumlu veya olumsuz herhangi bir gelişme, direkt olarak değerini etkileyecektir. Örnek vermek gerekirse; İngiliz ekonomisinde meydana gelen büyüme veya yüksek faiz uygulaması, GBP/USD’nin yükselişe geçmesine neden olacaktır. Bu nedenle de İngiliz hükümetinin sterlin ile ilgili yaptığı herhangi bir açıklama, müdahale ve makro ekonomik verilerin iyi bir şekilde takip edilmesi gerekmektedir.
GBP/USD’nin 2013 – 2018 yılları arasında kaydettiği en yüksek seviye, 28 Haziran 2014 tarihinde 1,7153 dolardır. En düşük seviye ise 4 Mart 2017 tarihinde kaydedilen 1,2157 dolardır. Uzun vadeli grafiğine göz atıldığı zaman, fazla dalgalanmadığı görülmektedir. Sterlin, güvenli liman olarak görülen bir para birimidir ve grafikte bu durum görülmektedir.
USD/CHF
Amerikan doları/İsviçre frangının değeri de Amerikan doları tarafından belirlenmektedir. İsviçre ekonomisinin dünyanın en sağlam ekonomisi olduğu bilinmesine rağmen, Amerikan doları çiftin seyrini etkilemektedir. Amerikan ekonomisinde meydana gelen herhangi olumlu veya olumsuz değişiklik direkt olarak değerine yansımaktadır.
USD/CHF hakkında söylenebilecek en net konu, son 10 yıl gibi uzun bir süreçte sürekli olarak değer kaybetmesidir. İsviçre ekonomisinin stabilitesi karşısında, Amerikan dolarının değer kaybettiği zamanlarda USD/CHF’nin değer kazandığı görülmesine rağmen; kayıp dönemleri daha uzun bir zamanı kapsamaktadır.
USD/CHF, hızlı yükseliş veya düşüş dönemleri yaşamamaktadır ve bu nedenle değer kaybettiğinde açığa alım işlemi ile kazanç elde etmek mümkündür. Aynı zamanda günümüzde en popüler piyasa olan forexin en çok kazandıran enstrümanları arasında yer almaktadır.
USD/CHF’nin 2013 – 2018 yılları arasındaki değişimlerine göz attığımız zaman; en yüksek seviyenin 10 Aralık 2016 tarihinde 1,0298 frank ile kaydedildiğini görüyoruz. En düşük seviye ise 10 Ocak 2015 tarihinde kaydedilen 0,8544 franktır. Mayıs – 2014’ten sonra sert bir çıkış göstermiş ve 0,8760 franktan 1,0183 franka 3 Ocak 2015 tarihinde ulaşmıştır. Bu tarihten sonra çakılmış ve 5 yılın en düşük seviyesi görülmüştür. Öyle ki; 3 Ocak 2015’te 1,0183 frank iken, 10 Ocak 2015’te 0,8544’e gerilemiştir. Ardından yine sert bir çıkış yapmış ve 2015 Mart ayının başında 1 frankın üzerine çıkmıştır.
AUD/USD
Avustralya doları/Amerikan dolarından oluşan AUD/USD çiftinin seyri, genel olarak uzun vadeli yatırımlar için uygun görülmektedir. Çünkü aşırı dalgalanma göstermemektedir. Avustralya doları baz dövizi oluştururken, Amerikan doları karşıt dövizi oluşturmaktadır ve elde edilen kar – zarar Amerikan doları cinsindendir.
Genel olarak Avustralya’nın ekolojik durumu, AUD/USD’nin seyrini etkileyen ana faktördür. Kuraklığın ve sel gibi felaketlerin hakim olduğu bir ekolojik sisteme sahip olması, Avustralya ekonomisini olumsuz yönde etkilemektedir. Buna bağlı olarak AUD/USD’nin değer kaybetmesine neden olmaktadır.
Avustralya doları, dünyanın en çok kullanılan 6. para birimini oluşturmasının yanı sıra forex yatırımcıları tarafından da yoğun talep gören bir dövizdir. AUD/USD en yüksek değerini 2010 yılında, en düşük değerini de 2001 yılında kaydetmiştir. Değeri üzerine her ne kadar Avustralya doları etkili olsa da Amerikan dolarında meydana gelen yükselişler ve Avustralya dolarının dış etkiler nedeniyle değer kaybetmesi değerinde büyük değişikliklere neden olmuştur.
AUD/USD’nin 2013 – 2018 yılları arasındaki fiyat değişimlerine göre; en yüksek seviye 6 Nisan 2013 tarihinde 1,0546 dolar ile görülmüştür. En düşük seviye ise 9 Ocak 2016 tarihinde 0,6997 dolar ile kaydedilmiştir. En yüksek seviyesini gördükten sonra gerilemeye başlamış ve en düşük seviyenin görüldüğü tarihe kadar düşmüştür. O günden beri de uzun vadeli bir yükseliş trendi gözlenmektedir.
USD/CAD
Amerikan doları/Kanada dolarından oluşan USD/CAD, son zamanlarda özellikle forex yatırımcılarının yoğun talebi ile karşılaşmaktadır. Amerikan doları baz dövizi, Kanada doları karşıt dövizi oluşturmaktadır.
2007 yılında Kanada doları, ilk defa Amerikan dolarından daha değerli bir para birimi olarak işlem görmüştür ve o dönemde USD/CAD en düşük değerini göstermiştir. Nedeni ise küresel finansal krizdir.
USD/CAD’nin 2013 – 2018 yılları arasındaki performansına baktığımız zaman; en yüksek seviye 9 Ocak 2016 tarihinde 1,4345 CAD ile kaydedilmiştir. En düşük seviye ise 4 Mayıs 2013 tarihinde 1,0070 CAD ile görülmüştür. En düşük ve en yüksek seviye arasında düzenli bir yükseliş trendine girmiştir. En yüksek seviyenin ardından 1,22 – 1,37 bandında dalgalanmaya başlamıştır.
EUR/JPY
Euro/Japon yeninden oluşan EUR/JPY de son yılların popüler enstrümanları arasındadır. Euro baz dövizi, Japon yeni karşıt dövizi oluşturmaktadır. İki para birimi tarafında da yaşanan gelişmeler sonucunda en yüksek değerini 2008 yılında göstermiştir. Bunun yanı sıra 15 yılı aşkın yatırım sürecinin yaklaşık 10 yılı değer kazanan bir yol izlemiştir.
2010 yılında en çok değer kazanan ve en çok kar getiren para birimi olarak Japon yeni belirlenmiştir. Bunun yanı sıra Amerikan doları karşısında büyük değer kaybı gösteren Euro nedeniyle de EUR/JPY, kazançlı yatırım işlemlerinin vazgeçilmezi olmuştur. Ayrıca Euro’nun birçok ülkede kullanılan para birimi olması ve Japon yeninin de birçok ülke üzerindeki etkisi nedeniyle yüksek işlem hacmine sahiptir.
EUR/JPY’nin 2013 – 2018 yılları arasındaki performansını izlediğimiz zaman; en yüksek seviyenin 29 Kasım 2014 tarihinde 148,4071 yen ile kaydedildiğini görüyoruz. En düşük seviye ise 2 Temmuz 2016 tarihinde 111,5316 yen ile kaydedilmiştir. En yüksek ve en düşük seviye arasında düşüş trendi göstermiştir. Ardından toparlanarak yeniden yükseliş trendine girmiştir.
EUR/GBP
Euro/İngiliz sterlininin oluşturduğu EUR/GBP, yüksek işlem hacimli enstrümanlardandır. Finansal kriz döneminde Euro’nun, sterlinden daha fazla değer kazanması, değerinin yükselmesine neden olamamıştır. Güçlü bir yapıya sahip olan İngiliz sterlininin bu nedenle değer üzerinde daha fazla etkisi bulunmaktadır. Aynı zamanda Euro’nun bazı Avrupa Birliği ülkeleri tarafından benimsenmemesi de hiçbir zaman sterlin kadar değerli olmamasının nedeni olmuştur.
EUR/GBP’nin 2013 – 2018 yılları arasındaki performansı izlendiği zaman; en yüksek seviyenin 19 Ağustos 2017 tarihinde 0,9218 sterlin ile kaydedildiği görülmektedir. En düşük seviye ise 11 Temmuz 2015 tarihinde 0,6972 sterlin ile kaydedilmiştir. Düşüş trendini, en düşük seviyeyi kaydederek gördükten sonra yeniden yükseliş trendine girmiştir ve en yüksek seviyeyi kaydetmiştir.
En Çok İşlem Gören Minör Pariteler
Bir majör ve bir minör para biriminden oluşan döviz çiftlerine, minör parite denmektedir. Minörler genel olarak yerel traderlar tarafından talep görmektedir. Yine de forex gibi küresel piyasalarda fiyat hareketleri ile dikkat çekebilmiştir. Minörlerin işlem hacimleri majörlere nazaran çok daha düşüktür.
En çok tercih edilen minör para birimleri; Yeni Zelanda Doları (NZD), Güney Afrika Cumhuriyeti Randı (ZAR), Singapur doları (SGD)’dır.
En yüksek işlem hacimli minör döviz çiftleri ise şu şekildedir:
* CAD/CHF (Kanada dolarının İsviçre frangı karşısındaki değeri)
* CAD/JPY (Kanada dolarının Japon yeni karşısındaki değeri)
* CHF/JPY (İsviçre frangının Japon yeni karşısındaki değeri)
* EUR/CAD (Euro’nun Kanada doları karşısındaki değeri)
* EUR/SGD (Euro’nun Singapur doları karşısındaki değeri)
* EUR/ZAR (Euro’nun Güney Afrika randı karşısındaki değeri)
* GBP/CAD (İngiliz sterlininin Kanada doları karşısındaki değeri)
* GBP/CHF (İngiliz sterlininin İsviçre frangı karşısındaki değeri)
* GBP/ZAR (İngiliz sterlininin Güney Afrika randı karşısındaki değeri)
* SGD/JPY (Singapur dolarının Japon yeni karşısındaki değeri)
* USD/ZAR (Doların Güney Afrika randı karşısındaki değeri)
Majör dövizler dışında işlem yapmak isteyen yerel yatırımcılar, bunu genellikle çapraz kur denilen işlemler üzerinden gerçekleştirir. Çapraz kur sisteminde; bir para biriminin dolar karşındaki değeri üzerinden, diğer para biriminin değeri hesaplanmaktadır. Yani Amerikan doları dışındaki iki farklı para biriminin dolar üzerinden hesaplanması sistemine dayanır. Örnek vermek gerekirse;
* 1 USD = 0,5 EUR ve 1 USD = 1,5 TRY olarak kabul edilirse, bu noktada oluşturulacak çapraz kur üzerinden EUR/TRY değeri bulunabilir. 0,5 EUR = 1,5 TRY ise 1 EUR = 3 TRY olacaktır. EUR/TRY de 3’e eşit olacaktır.
Dolar dışında en aktif dövizler ise Euro, Japon yeni ve İngiliz sterlinidir. Minör döviz çiftleri genel olarak bu şekilde hesaplanmaktadır ve tahmin edileceği üzere majör para birimi, değeri üzerinden daha büyük etkiye sahip olacaktır.
Kaynak: Borsanasiloynanir