Saz yada Bağlama Çalgısı Hakkında Bilgi
Bağlama - Saz nedir?
Mızrapla çalınan, uzun saplı halk çalgısıdır. Tambura biçimindeki halk sazlarının en büyüğüne «meydan sazı» denir.
Bunun üçer üçer çekilmiş on iki teli vardır. Buna «divan sazı» ve «aşık sazı» adı da verilir. «İnce saz» Türk müziğinde ud, keman, kanun, tambur, tef gibi çalgılardan meydana gelen takımdır. Saz genellikle kestane ve dut ağacından oyularak yapılır. Bu oyuk kısmın üzeri genellikle çam ağacından bir kapakla kapatılır.
Sap kısmı ekleme olup genellikle gürgen ağacından yapılır. Sazı meydana getiren klavye, göğüs, tekne ve burguların her biri için sazı yapan ustanın insiyatifinde farklı ağaçlar kullanılabilir. Sazlar yapıldıkları ağaca göre de adlandırılabilir. Örneğin dut bağlama, kestane bağlama, karaağaç bağlama vs. gibi... Tezene denilen kiraz kabuğundan yapılma bir mızrapla tellere vurulmak sureti ile çalınır.
Bu çalgının kısa saplı ve uzun saplı olmak üzere iki çeşidi vardır, uzun saplı olan saz olarak adlandırılır ve kısa saplı olana da bağlama denir. Saz genellikle*kestane ve dut ağacından oyularak yapılır. Bu oyuk kısmın üzeri genellikle çam ağacından bir kapakla kapatılır. Sap bölümü ekleme olup, genellikle gürgen ağacından yapılır. Sap ve sazın yanları ceviz, sedef ya da bunların benzerleriyle süslenir, altı, sekiz ya da on iki telli olabilir.
Bağlama
Bağlama, ya da saz Türk Halk Müziğinde yaygın olarak kullanılan telli tezeneli bir çalgı türüdür. Yörelere ve boyutlarına göre kopuz, cura, saz, çöğür, dombra, ikitelli, tambura, tar gibi değişik isimlerle tanınır.
Kullanılan tekniğe göre mızrap veya parmaklar ile çalınır. Parmaklarla çalma tekniğine şelpe ve dövme denir. Genellikle altta iki çelik ile bir sırma bam, ortada iki çelik ve üstte bir çelik ile bir sırma bam teli olmak üzere toplam 7 tellidir. Tezene ile çalınır. Her ne kadar THM de bağlamalar geleneksel adlarıyla anılarak ve akustik bilmi dışında ustaların ölçülerine göre üretiliyor olsa da bu konuda bizim de sazımızın evrensel normlara taşımak için 4.oktavın Do su ile başlayıp 131,87Cm tel boyuna sahip 261,63 Hz C sesine akord edilen den başlayarak (Divan denebilir) yarım ses aralıkları ile tel boyu küçülen frekansı yükselen örneğin 4.oktavın Fa bağlaması için 98,79 Cm tel boyu olmalı ve 348,23 Hz e ayarlanmalı gibi. Bu değerler bağlama üretiminde Norm kabul edildiği zaman herhangi bir (aynı ses adına sahip örneğin A4) bağlama ile diğer bir batı enstrümanı arasında sesfrekans farkı ve transpozisyon kalmayacak herkes kendi kulağının veya sesinin sazını alanilme şansını yakalayacak THM de evrensel bir müzik olarak dünyayla bütünleşecektir
Bağlama; Tekne, Göğüs ve Sap olmak üzere üç ana kısımdan oluşmaktadır. Tekne kısmı genelde dut ağacından yapılmaktadır. Ancak dut ağacının dışında ardıç, kestane, ceviz, gürgen gibi ağaçlardan da yapılmaktadır. Göğüs kısmı ladin ağacından, sap kısmı ise gürgen, ak gürgen veya ardıç ağacından yapılmaktadır.
Bağlama metodları
Halk müziğinde çoğunlukla karşılaşılan düzenler şunlardır: (Parantez içindekiler, üst, orta ve alt tellerin çekilmesi gereken seslerdir).
Bağlama düzeni (La, Sol, Re)
Bozuk düzeni, kara düzen (Sol, Re, La)
Misket düzeni (Fa#, Re, La)
Fa müstezat düzeni (Fa, Re, La)
Abdal düzeni (La, Re, Sol)
Do müstezat düzeni (Sol, Do, La)
Alt Tel : (Boş: Re) Mibemol, Mibemol 2, Mi, Fa, Fadiyez 3, Fadiyez, Sol .
Orta Tel: (Boş: Sol) Labemol, Labemol 2, La, Sibemol, Sibemol 2, Si, Do .
Üst Tel : (Boş: La) Sibemol, Sibemol 2, Si, Do, Dodiyez 3, Dodiyez, Re .
Çalınması, tezene denilen ve genellikle kiraz kabuğundan yapılma bir mızrabın uygun biçimde tellere vurulmasıyla olur. Sazın en küçüğüne cura, orta boy olanına bağlama, üçer üçer dizilmiş, on iki telli olanına da meydan sazı adı verilir. Meydan sazına çöğür ya da aşık sazı da denir. Klasik Türk Müziği’nde, keman, ud, kemençe, tambur, tef ve benzeri çalgılardan oluşan topluluğa ince saz adı verilir. Deyişler, destanlar söyleyerek köy köy dolaşan halk sanatçılarına da saz şairi (aşık) denir.
Bağlama sözcüğünün ilk olarak 18. yüzyılda kullanıldığı tahmin edilmektedir. Çalgının adının, sapında bulunan perdelerin ve tellerin bağlanmasından esinlenerek konulduğu düşünülmektedir. Bağlama kısaca; armudu andıran tekne ( gövde), teknenin üzerine yapıştırılan göğüs ve sap kısımlarından oluşmaktadır. Göğüs kısmında bulunan orta eşik ile sap kısmında bulunan üst eşik üzerine gerilen teller, yine sap kısmında bulunan burgular yardımı ile akort edilmektedir. İlk önceleri kiraz kabuğundan yapılan tezeneler, günümüzde plastikten yapılmaktadır.
Bağlamaya saz da denilmektedir ancak bu yanlış bir adlandırmadır. Saz, isim olarak bütün enstrümanların genel adı olarak kullanılan bir sözcüktür. Bağlama, telli sazlar grubunun sadece bir üyesidir, tıpkı ud ve gitar örneklerinin de olduğu gibi. Bağlama ailesi kendi içerisinde çeşitli boyutlarda bulunmaktadır. Bunlar büyükten küçüğe doğru; Meydan Sazı, Divan Sazı, Çöğür (Bağlama), Bozuk, Cura ve İkitelli sazlarıdır.
Bağlama ailesi
Bağlama, kullanım amaçlarına göre farklı tür ve boylarda çalınmaktadır. Günümüzde genellikle aşağıdaki türlerle tanınır.
Cura (en küçük boy)
Çöğür (kısa kol bağlama)
Kısa saplı bağlama (yakın zamanda geliştirilmiş bir bağlama türü)
Tambura (uzun kol bağlama)
Divan sazı (büyük boy bağlama)
Meydan sazı (en büyük boy bağlama)
Meydan Sazı: 12 telli bir çalgı olan meydan sazına 12 telli de denilmektedir. Bas sesi veren, bam tellerinden daha kalın olan tellere bambam adı verilmektedir. Bağlama ailesinin en bas sesli çalgısıdır. Klavyesinin uzunluğu ve enstrümanın büyüklüğü nedeniyle günümüzde kullanımı azalmıştır.
Divan sazı: Meydan sazının bir boy küçüğü olan divan sazında, üçerli gruplar halinde 9 tel bulunmaktadır. Bas ve dolgun bir tınıya sahiptir. Her ne kadar bu iki çalgı ayrı gruplarda olsa da, bazı müzikologa göre; Meydan Sazı ve Divan Sazı aynı çalgı olarak kabul görmektedir.
Çöğür ( Bağlama): Bağlama ailesinin en sık kullanılan çalgısıdır. Genel olarak, alt tel grubunda 3, orta ve üst tel gruplarında 2’ şer adet, toplam 7 telli bir çalgıdır. Perde sayısı,17 ile 22 arasında değişkenlik gösterebilir. Günümüzde sık kullanımından dolayı; bağlama, kısa sap bağlama olarak ta bilinmektedir. Hatta pek çok müzik literatüründe bu isimlere rastlamak mümkündür.
Bozuk: Ege ve Akdeniz bölgelerinde kullanılan bu çalgının tel ve perde sayısı bağlama ile aynıdır. Yunanistan halk çalgısı olan Buzuki’den bir farkı olmayan çalgı günümüzde çok nadir olarak kullanılmaktadır.
Cura: Bağlama ailesinin en küçük üyesidir. 3- 4 telli olarak kullanımları mevcuttur.
İkitelli: Anadolu’nun en eski çalgılarından olan ikitelli, curadan biraz daha büyüktür. Adından da anlaşılacağı üzere 2 telli bir çalgıdır. Nadir kullanımı olan, unutulmaya yüz tutmuş çalgılarımızdandır.
Saz nedir?
Mızrapla çalınan, uzun saplı halk çalgısıdır. Tambura biçimindeki halk sazlarının en büyüğüne «meydan sazı» denir.
Bunlara ek olarak, Arif Sağ’ ın ortaya çıkardığı, bas bağlama; bas gitar telleri kullanılarak daha geniş bir klavye üzerine yerleştirilen 4 telli bir çalgıdır. Bozuk düzen olarak çalınan bu çalgı ayrı bir renk olarak kullanılmaktadır. Talip Özkan, Arif Sağ, Orhan Gencebay, Erdal Erzincan, Erol Parlak, İsmail Tunçbilek, İsmet Topçu, ülkemizdeki önemli bağlama virtüözlerinden bazılarıdır.
Sözlükte "saz" ne demek?
1. Sazdan yapılmış; türk halk müziğinde kullanılan, gövdesi oyularak yapılmış, telli, uzun saplı çalgı.
2. Her tür müzik aracı, çalgı; çalgı takımı.
3. Türk halk müziğinde bağlama, cura gibi telli müzik araçlarının genel adı; ince kamış, hasırotu, kiliz, kofa.
Elektro bağlama
Elektro bağlama, 1960'ların sonuna doğru, Orhan Gencebay ve Erkin Koray'ın beraber çalışırlarken oluşturdukları bir saz.
Bağlamanın sesini müzik yapılan mekanlarda daha çok duyurmak ve rock müziğinde de kullanabilmek için elektro bağlama kullanılmaya başlandı. Elektro bağlamalar, bağlamanın yapısal özellikleri korunarak, içine yerleştirilen elektro gitar manyetikleriye üretildi.
Saz kelimesinin ingilizcesi
Bağlamanın ingilizcesi yine baglama'dır. Çünkü Türkiye'ye özgü bir enstrümandır. Enstrümanlar manasında kullanılan saz kelimesinin ingilizcesi ise; instrument' dır.
SAZLIKDAKi SAZ NEDİR ?
Sulak alanlarda yetişen bitki gruplarına verilen ad. Sığ göllerde çok geniş alanları kaplarken, derin göllerde yalnızca kıyılarda gelişme olanağı bulurlar. Bazı göller de, göl niteliğini kaybetmiş oldukları için, sazlık olarak isimlendirilir. Gerçekten de buralarda kıyıdan bakıldığında açık bir su alanı görülmez. Yolak adı verilen ve sazlar arasında ilerleyen dar su yollarından sazlığın ortalarına gelindiğinde, ayna adı verilen açık göl alanlarıyla karşılaşılır. Deniz kıyılarındaki akarsu deltalarında yer alan lâgünlerde ve iç bölgelerimizde bulunan tuzlu ve sodalı göllerde sazlıklar ya azdır ya da hiç yoktur. Bunun nedeni; tuzluluğun, sazlıkların gelişmesinde kısıtlayıcı, yoğun olması durumunda da engelleyici bir etken olmasıdır.
Kamışlar, kofa otları, kındıralar, arpacanlar da sazlarla birlikte aynı grup içindedir. Sazların aralarında, özellikle kıyıya yakın yerlerdeyse, gölün özelliklerine bağlı olarak nilüferler, şemsiye otları, yakı otları, süsenler, su ayrıkları ve benzeri sulak alan bitkileri yetişir. Bu bitki grubuna ismini veren saz, sulak alanlarda en yaygın olarak yetişen, uzun ve ince gövdesi üzerinde püskülü bulunan, yaprağı da gövdesi gibi ince olan bir bitkidir. Sazlar genelde uzun boylu bitkilerdir. Su dışındaki uzunlukları 1,5-3 metre arasında değişir. Ender de olsa, 4 metreye yaklaşan boyda olanları vardır. Saz, Türkiye'de doğal olarak yetişen en uzun boylu otsu bitkidir. Son derece sık ve boylu olarak yetişen sazlıklar, yetiştikleri sulak alanları dünyanın en üretken ekosistemleri hâline getirir. Ördekler, kazlar, balıkçıllar, dalgıçlar, yağmurcunlar, karabataklar, pelikanlar, düdükçünler, saz bülbülleri, martılar, kaşıkçı kuşları, çeltikçiler, sumrular, hepsi sulak alanları ve sazlıkları kendilerine yurt edinirler.
sazlık
Sazları (I) çok olan yer
Örnek: Bu sık sazlığın gölgesinden kurtulan yerlerde, derenin sakin suları, buğulanmış bir gümüş rengiyle görünüyordu. M. Ş. Esendal
(en) Reedy.
(en) Rush-Bed.
(en) Reed-Bed.
(en) Reeds.
(en) Morass.
(en) Sedge.
(en) Reed bed.
(en) Marshy place.
(en) Rushy.
(en) Sedgy.
saz (nedir ne demek)
Genellikle su kıyılarında, bataklık yerlerde yetişen ince kamış, hasır otu, kiliz, kofa
Örnek: Köyün saz kaplı, karanlık çökmüş damlarına seslendi. H. E. Adıvar
Bu kamıştan yapılmış.
Her tür müzik aracı, çalgı.
Türk halk müziğinde bağlama, cura, tar vb. mızraplı çalgıların genel adı.
Türk halk müziğinde kullanılan, gövdesi ağaçtan oyularak yapılmış, telli, uzun saplı çalgı, bağlama
Örnek: İnce ve yüksek bir sanat eseri olan saz da milliyetimizin bir hususiyetidir. A. Ş. Hisar
Birden çok çalgının bulunduğu takım.
Çalgılı eğlence yeri.
(en) Wicker.
(en) Wattle.
(en) Withy.
(en) It is now considered the Turkish national instrument and used to accompany folk song and dance It is another form of lute: pear shaped with a long fretted neck and three courses of metal strings.
(en) Abbreviation for Subantarctic Zone.
(en) İnstrument.
(en) Bulrush.
(en) Reed.
(en) Rush.
(en) Sedge.
(en) Wattles.
(en) Musical instrument.
(en) Stringed instrument.
(en) Group of musicians.
(en) Rushes.
--------------
Kaynak:
Halk Ansiklopedisi Wikipedia
Nedir
Kar©glan Başağaçlı Raşit Tunca
